Snotra álfkona

Maður er nefndur Jón og bjó á Nesi við Borgarfjörð. Kona hans hét Snotra og vissi enginn ætt hennar. Hún var fríð og vitur kona, stillt og fámálug. Þau áttu eina dóttur. Það eitt var kynlegt um háttu Snotru að hún hvarf hvert aðfangadagskvöld og kom aftur á jólakvöld.

Mönnum þótti þetta undarlegt.  Þó fór enginn að hnýsast um hagi hennar fyrr en eitt sinn að sauðamaður bónda sat um hana einn aðfangadag. Þegar húmaði leggst Snotra fyrir, en fer skömmu seinna á fætur hljóðlega, gengur út og niður til sjávar. Sauðamaður fer í hömót á eftir henni. Hann sér hún tekur upp tvær silkislæður í fjörunni, kastar annarri niður, en breiðir hina yfir höfuð sér og steypir sér í sjóinn. Hann gjörir slíkt hið sama, tekur silkislæðuna sem eftir lá og steypir sér á eftir. Þau líða lengi niður þangað til þau komu á grænar grundir. Skammt þaðan sér sauðamaður borg skrautlega. Þangað gengur Snotra; er þaðan að heyra gleði mikla og glaum. Snotra gengur í höll og er þar alsett mönnum á báða bekki og vistir miklar á borðum. Maður sat í hásæti tígulega búinn og var dapur; til hægri handar var auður stóll. Allir fögnuðu Snotru og þó mest hásætismaður. Hann faðmar hana og setur í auða stólinn. Sauðamaður stóð í horni í skugga. Nú tekur öldin til snæðings og eru slátur svo feit á borðum að aldrei hafði sauðamaður slík séð. Hann læddist að og náði einu rifi og geymdi; hann náði og öðrum mat til snæðings. Eftir að menn höfðu matast var vín drukkið og dansað af mikilli gleði.

Daginn eftir gekk allt fólk í kirkju. Ekki skildi sauðamaður þar eitt orð, en fagur þótti honum söngurinn. Þenna dag var og gleði mikil, en undir kvöldið urðu allir hljóðir því þá bjóst Snotra burtu. Þau hásætismaður kvöddust og hörmuðu mjög.

Nú fóru þau Snotra og sauðamaður sömu leið og fyrr gegnum sjóinn, líklega upp á móti, og í fjöruna fyrir neðan Nes. Þar gætir hún að smalamanni og spyr hvað hann sé að fara. Hann kveðst hafa farið á eftir henni alla leið. Hún neitar því. En þá sýnir hann henni sauðarrifið til jarteina svo hún skilur að hann segir satt.

"Hafðu mikla þökk fyrir, maður; þú hefir leyst mig úr ánauð. Það var lagt á mig að ég skyldi fara í mannheima og vera þar alla ævi nema hverja jólanótt skyldi ég mega vera í álfheimum. Maðurinn í hásætinu er konungur og maðurinn minn. Það var lagt til bóta að ef mennskur maður þyrði að fara á eftir mér til álfheima og sjá þar bústaði mína skyldi þessi álög ganga af mér. Og hefir þú nú hjálpað mér svo ég má fara heim til konungs míns, en þú munt verða hinn mesti gæfumaður. Jón bóndi minn hinn mennski mun hér eftir verða skammlífur því hann mun harma mig. Þá bið ég þig taka dóttur okkar og vera henni í föðurstað."

Sauðamaður lofar þessu og nú skilja þau; steypir Snotra sér aftur í sjóinn. Sauðamaður gengur heim og segir engum að sinni um ferðir sínar. Svo fór sem Snotra gat til, að Jón bóndi varð skammlífur. Þá tók sauðamaður dóttur hans og bjó síðan á Nesi til elli og var hinn mesti auðnumaður. Síðan er bærinn kenndur við Snotru og kallaður Snotrunes.

        (Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

Önnur útgáfa af sögunni um Snotru álfkonu, tekin úr litlu kveri HULDUFÓLKSSÖGUR, úrval úr þjóðsögum og æfintýrum Jóns Árnasonar, útgefið 1920 - upprunaleg stafsetning:

Það er getið, að eitt sinn í fyrndinni kom að Nesi í Borgarfirði austur kona ein tíguleg mjög, sem enginn vissi deili á.  Hún settist þar að, og þótti æ meira til hennar koma, því betur sem menn fengu að þekkja hana.  Hún náði þar fljótt búráðum, og varð eigandi Ness, en ekki er getið hvernig á stóð í Nesi, er hún kom þar; hún fekk ser rðaðsmann með sjer yfir búið, og setti á við hann, að hann segði sjer, hvar hún yrði næstu jól, því hún kvaðst fara að heiman og verða burtu um jólin.   Maðurinn kvaðst ekki mundu geta það.  Hún sagði það riði á lífi hans, gæti hann ekki sagt sjer þetta; en gæti hann það, þá mundi hún góðu launa honum. 

Leið nú fram að jólum; en á aðfangadagskvöld bjóst Snotra að heiman, en enginn vissi, hvert hún fór.  Að liðnum jólum kom hún aftur, gekk til ráðsmanns síns og spurði hann, hvort hann gæti nú sagt sjer, hvar hún hefði verið um jólin.  Hann kvað nei við.  Eftir það hvarf hann, og vissi enginn, hvað af honum varð.  Svona gekk fyrir öðrum og hinum þriðja sem til hennar fóru.  Hún hafði sömu skilmála við alla ráðsmenn sína.  Það var vani hennar, að hún hvarf burtu um hver jól, og spurði alls hins sama, en enginn gat sagt henni þetta.  Hurfu þeir svo allir.  Seinast fór enn einn til hennar; hún setti sama upp við hann.  Hann sagðist skyldi segja henni það, ef hann gæti.  Nú leið að jólum, og aðfangadagskvöld undir dagsetur fór Snotra að búast að heiman eftir vana, en verkamenn sögðust til svefns í skála.  Ráðsmaðurinn vakti og hafði nærri njósnina, er Snotra fór út úr bænum, dró sig á eftir henni til að sjá, hverja leið hún legði.  Hann sá að hún lagði leið ofan túnið til sjávar, og hjelt á einhverju undir hendi sjer; hann læddist á eftir henni.  En er hún kom ofan á sjávarklappirnar, þá settist hún niður, tók böggulinn, sem hún var undir hendinni, og rakti hann sundur.  Hann sá, að þetta var ljósleit blæja, því hann var innar frá henni á bakkanum.  Þegar hún sá hann, fleygði hún til hans annari blæjunni, en steypti yfir höfuð sjer hinni, sem hún hjelt á, og fleygði sjer svo í sjóinn.  Hann gerði hið sama með mesta flýti, fór á eftir henni og gat náð í hornið á blæjunni á baki hennar.  Liðu þau svo líkt og í reyk eða móðu nokkurn tíma, uns þau komu að landi mjög fögru.  Þar gekk Snotra á land og lagði af sér blæjuna á afvikinn stað, og gekk svo upp á landið.  Hann gerði hið sama, tók af sjer blæju sína, batt hana saman og lafgi hana ofan á hennar blæju, og hjelt svo á eftir henni.  Hann sá, að landið var óvenjulega fagurt; vaxið ilmjurtum og aldintrjám, og þegar lengra kom, sá hann aldingarða víða frá sjer; því næst sá hann borg eina mjög skrautlega, og voru múrar umhverfis hana; en er hún kom undir borgarhliðið, gengu móti henni margir menn með hljóðfæraslætti og tóku í hönd henni, en hún leit við honum, og benti að hann skyldi stefna þangað, sem tvö háreist hús stóðu nær því saman, en þó lítið bil á milli.  Þangað fór hann og fann þar smáhús eitt, og mátti úr því ná upp að glugga, sem var á hinu mikla húsi þar hjá.  Þar hjelt hann kyrru fyrir; fyrsta kveldið fór hann upp að glugganum, og sá þar inni viðhöfn mikla, alt uppljómað af ljósum, og mikinn fjölda af skrautbúnu fólki, er ljek ýmsa dansleika, með hljóðfæraslætti og allskonar gleðilátum.  Í hásæti sá hann tígulegan mann, og Snotru þekti hann við hlið hans í drotningarskrúða; á þessu furðaði hann.  Þarna stóð hann við gluggann, til þess er hætt var dansleiknum, tekið af borðum og gengið burt úr salnum.  Þegar hann hafði tekið á sig náðir, kom ung kona til hans með mat.  Hún bar honum mat og drykk, meðan hann var þar.  Upp að glugganum fór hann á hverju kveldi og sá ætíð hin sama, skraut mikið og gleði og þau í hásæti.  En síðasta kvöldið, sem hann stóð við gluggann, komu menn inn og báru þeim, sem í hásætinu sat, að kýr ein á staðnum hefði borið 2 kálfum, og hefði annar kálfurinn verið dauður, er að var komið.  Tvær konur höfðu átt að sjá um kúna og kendu hvor annari um dauða kálfsins.  Út úr þessu varð deila mikil milli þeirra.  Við þessa fregn varð höfðinginn reiður mjög.  Að liðnum jólum varð ráðsmaður Snotru var við, að búist var við brottför hennar.  Fylgdi henni úr höllinni múgur og margmenni með hljóðfæraslætti.  Leiddi höfðinginn hana við hönd sjer úr salnum, og skildi þar við hana með trega miklum; hjelt hún svo sömu leið til baka að móðunni og ráðsmaður hennar á eftir.  Liðu þau svo eins og í þoku,  uns þau komu að landi í sama stað sem þau fóru frá.  Tók hún þá af sér blæjuna og braut saman.  Hann gerði slíkt hið sama og kastaði til hennar.  Hún talaði ekkert, gekk heim, og hann á eftir og til skála og svaf af til morguns.  Verkmenn fóru á fætur eftir vana til verka, en hann lá einn eftir.  Þá kom Snotra til hans og bauð honum góðan dag, og spurði hvort hann gæti nú sagt sjer, hvar hún hefði verið um jólin.  Hann kvaðst ekki vita það en kvað:

„Deildu tvær um dauðan kálf,
drotning mín, það veistu sjálf;
ógurlegt var það orðagjlalfur,
yfrið reiður varð kóngurinn sjálfur“.

„Hafðu þökk fyrir“. mælti Snotra, „nú hefir þú leyst mig úr álögum; jeg var hrakin frá manni mínum og lagt á mig, að jeg skyldi aldrei hjá honum geta verið, nema um hver jól, nema einhver fyndist sá, sem gæti sagt mjer, hvar jeg dvelti á jólum.  Þú einn varðst til þess; fyrir það gef ég þér bú mitt alt og bújörð, og muntu gæfumaður verða“.  Eftir þetta hvarf Snotra, og sást ekki síðan.  Var jörðin kend við hana síðan og kölluð Snotrunes.