Nes

Örnefni í landi Nes

NES
Eftir handriti Stefáns Baldvinssonar frá 1957
Viðbætur innan sviga eru eftir samtöl við Sigurð Stefánsson frá 1971

Eins og segir um Seljarmýri ræður Merkilækur landamerkjum á milli þessara jarða að vestan en að austan ræður Neshjáleigulækur landamerkjum milli Nes og Neshjáleigu. Lækur þessi hefur upptök sín upp á svokölluðum Neshálsi sem er á milli Loðmundarfjarðar og Húsavíkur. Lækurinn rennur til sjávar meðfram vesturjaðri Neshjáleigutúns.

Á milli Nes og Húsavíkur ræður landamerkjum á nokkru svæði fjall er Skælingur heitir. (Þegar komið er djúpt af hafi leit Skælingur út eins og kóróna eða kínverskt hof.  Frá Loðmundarfirði að austanverðu er hann hallandi upp frá suðri til norðurs).  Frá Skælingi liggur bein lína og um stað á norðurbrún Nesháls er Sandskeið heitir og í vesturröð Nónfjalls en austan þess eru landamerkin í Fossdalsvarpi. Landamerki þessi eru sameiginleg fyrir Nes og Neshjáleigu gagnvart Húsavík enda beiti- og afréttarland sameiginlegt fyrir báða bæina. Innri-Álftavík tilheyrir þessum jörðum og er hún eingöngu beitiland. Landamerki á milli hennar og Ytri-Álftavíku, sem eru jafnframt landamerki á milli Loðmundarfjarðar og Borgarfjarðar, eru um Miðmundarfjall og ganga því nær lóðrétt í sjó fram. (Sjá örnefnaskrá Ytri-Álftavíkur)

Mikill hluti af Neslandi er hálent og bratt fjalllendi. Austan Hrafnatinda, sunnan undir fjallinu Skælingi, er stór hvilft í fjallið er Skollabotnar heita. Neðan við fjallshlíðina, niður undan þeim, eru miklir melar er ná að sjó og heita þeir Nesmelar. Þeir eru snarbrattir og háir við sjóinn. Ekki er ólíklegt að þeir séu framhlaup úr Skollabotnum.

Vestan við Nesmelana upp undir fjallinu er allstór melur eða höfði er Sauðahöfði heitir.  (Sauðhöfði er hjalli sem liggur að ofanverðu inn í fjallið en ansi há brekka er sunnan í honum).  Brekkurnar í fjallinu ofan við hann eru stundum nefndar Sauðhöfðahlíðar. Suðvestur af Sauðhöfðanum á milli Nesmela og Merkilækjar er mýrarsvæði er Sláttumýri heitir. Sunnan undir vesturhorni Nesmela meðfram sjónum er nokkuð stórt grasivaxið svæði, mikið lægra en melarnir, og nær það vestur að Merkilæknum. Svæði þetta heitir Gerði.  (Í Gerði virðast vera tættur).  Gata liggur af því austast upp brekku og upp á melana; heitir það Gerðisbrekka.

Suðaustan við fjallið Skæling, austan Skollabotna, eru melabungur miklar er liggja austur að Neshálsinum. Sunnan undir þeim er hjalli; í brún hans eru víða fremur lágir klettar. Hjalli þessi heitir Grjótbrún. Vesturendi hans er við Skollabotna en austurendinn nær að Neshálsinum. Nokkuð austan til í henni er klauf upp í gegnum klettabrúnina. Hún heitir Sauðaklauf. Niður frá vesturenda hans liggur brött melbrekka er Hryggjarbrekka heitir. Um Sauðhöfða, Hryggjarbrekku og Grjótbrún liggja götur til Húsavíkur.

Neðan undir klettunum í Grjótbrúninni er brekka ofan á annan minni hjalla er Sniðahjalli heitir. (Í Sniðahjalla eru smásnið eða smástallar).  Neðan undir honum eru Sniðabrekkur, nokkuð brattar og lengri brekkur en fyrir ofan hann. Ná þær niður að nokkuð stóru graslendi er Engjahjalli heitir. Vestur af honum, beint upp af Nestúninu upp undir brekkunum, er grasivaxinn hvammur er Torfhvammur heitir.

Úr Skollabotnum kemur lækur er rennur niður austan Hryggjarbrekku, niður Nesmela og um Nestún vestan við bæjarvegginn og til sjávar í Nestjörn. Lækur þessi heitir Fosslækur.
Nesmelarnir liggja að Nestúninu að vestan. Skammt frá túninu er nokkuð hár melur hryggmyndaður er Skeggjahraun heitir.

Upp á Grjótbrúninni, nálægt miðju hennar, sprettur upp lækur er rennur niður brekkurnar og í gegnum Nestún austan til og til sjávar í svokallaðri Hellisfjöru. Lækur þessi heitir Borgarlækur en gilið, í Nestúni er hann rennur um, heitir Borgargil.

Neðan undir áðurnefndum Engjahjalla meðfram sjónum á milli Nestúns og Neshjáleigulæks er nokkuð stórt, dálítið hallandi, mýrlent graslendi en meðfram sjónum eru þurrir og nokkuð þýfðir bakkar. Svæði þetta heitir Nesengjar eða Nesmýrar. Austan í endanum á Sniðabrekkunum og Sniðahjallanum er brött brekka frá hjallabrúninni og niður í Neshjáleigudal er tekur við þar fyrir austan. Brekka þessi heitir Sniðakinn.  (Sniðakinn er alveg slétt upp úr og niður úr).  Á henni á dálitlu svæði er lítill hjalli er Litli-Hjalli heitir.

Meðfram sjónum fyrir Neslandi eru þessi örnefni frá vestri til austurs: Merkilækjarbás heitir þar sem Merkilækur rennur til sjávar. Austan við hann er tangi er Merkilækjartangi heitir. Austan hans er Keflafjara heitir og austan hennar önnur fjara er Gerðisfjara heitir en á milli þeirra heitir Gerðistangi.   (Í Keflafjöru rak mikið af keflum (stuttum rekaviðarbútum)).

Austan við Gerðisföruna er löng fjara undir Nesmelunum er Melafjara heitir. Hún nær austur á móts við Nestún vestan til. Austan við hana er klettatangi og austan í honum vogur er Hundavogur heitir.  Austan við hann er stakur klettur í sjónum, toppmyndaður, er Kerling heitir. Í vog þessum er hægt að afferma og ferma báta er sjóveður leyfir. (Í Hundavogi er leiðindalending.  Þar gátu menn lent í hrakningum og blotnað.  Af þessu gæti nafnið verið dregið sbr. að vera eins og hundur dreginn af sundi.  Vogurinn er eiginlega beint fyrir neðan bæinn, aðeins gentið til suðvesturs).

Austan við vog þennan er alllöng nokkuð stórgrýtt malarfjara er Nesfjara heitir. Austan við hana er forvaði og austan hans önnur fjara er Hellisfjara heitir. Bakkinn yfir báðum þessum fjörum er hár og brattur, klettalaus yfir Nesfjöru en klettar yfir Hellisfjöru og nokkur skúti undir þeim.

Mikinn þara rekur oft í Hellisfjörum og er þá ágæt þarabeit þar fyrir sauðfé en hættuleg í miklum brimum vegna forvaðans er áður er nefndur. Stórgrýtt fjara er austan við Hellisfjöruna en austan við hana er vogur er Hvalvogur heitir. Nokkuð fyrir austan hann er dálítill tangi er Hjalltangi heitir. Á honum stóð áður fiskhjallur er notaður var fyrr á árum er róið var til fiskjar frá Nesi á árabátum.  (Hjalltangi gæti dregið nafn af hjalla undir fiskmeti).

Dálítið frá tanganum að austan er sérstæður, nokkuð stór klettur í sjónum og mjótt sund á milli hans og tangans. Austan við tangann er dálítið breiður en stuttur vogur og austan við hann lágar hallandi klappir en dálítið hár bakki fyrir ofan. Vogur þessi og klappir og dálitil malarfjara við enda vogsins heitir einu nafni Miðlending. Klappirnar halda áfram dálítið austur frá Miðlendingunni og enda þar sem áðurnefndur Neshjáleigulækur rennur í sjóinn. Austasta hornið á þeim heitir Lækjarklöpp. Er þar stundum lagt að á árabátum þegar erfitt er að lenda.
Upp af bænum á Nesi er hóll í túninu er Hesthúshóll heitir og dálítið fyrir ofan hann er svæði í túninu er Björnskofatún heitir.